In hierdie artikel:

1. Hoe lyk landboubesighede in die somergraanstreek?
2. Wat is die impak van die huidige graankrisis sover vanjaar op Senwes se besigheid?
3. Senwes het oor die afgelope jare baie aandag gegee aan die herstrukturering van die Handel divisie. Was die sluiting van die winkels werklik nodig?
4. Wat behels Senwes se sakestrategie vir die toekoms?
5. Hoe voel aandeelhouers oor Senwes se toekomspad?
6. Hoekom is daar besluit op ‘n proses van waardeontsluiting?
7. Foto
    

Goeie dag, ek is Johan Dique, Besturende Direkteur van Senwes. Die Direksie en Uitvoerende Bestuur van Senwes het ‘n wilsbesluit geneem om ‘n pad te betree wat Senwes in staat sal stel om ‘n winsgewende en volhoubare rolspeler in landbou te wees. Ek is optimisties oor die toekoms van landbou in Suid-Afrika, maar met ‘n perspektief oor die realiteite wat elke sakeman en plaaslike landboubesigheid in die gesig staar.

Die deregulering van landboubemarking was maar net ‘n eerste golf wat kommersiële landbou in Suid-Afrika getref het. Die sweepslag van globalisering het in effek meegebring dat elke produsent direk meeding in ‘n wêreld-graanmark. Die ekonomiese realiteite en gedrag van markte op alle fronte laat min ruimte daarvoor om ‘n landboubesigheid te bedryf en te probeer om alles vir almal te wees.

Ter wille van oorlewing is produsente verplig om elke keer die mees ekonomiese keuse uit te oefen tussen alle beskikbare verskaffers. Elke geleentheid om koste te verlaag of inkomste te verhoog moet dinamies en aktief nagejaag word. Binne hierdie vlugvoetige omgewing moet die landboubesigheid met elke
transaksie mededingend wees en waarde toevoeg, om enige kans te hê om die produsent se besigheid te behou. Aan die ander kant aanvaar produsente ook dat die omgewing wederkerig reageer en dat hy nie sy landboubesigheid bloot kan gyselaar hou om die benchmark te wees waarteen hy kan bie en dan sy besigheid elders doen nie.

Senwes se hernude fokus op die kernbesighede van Insetverskaffing en Marktoegang vir produkte met gepaardgaande optimalisasie, het geslaag. Winsgewendheid en die terugwen van sakevertroue by alle belanghebbendes is bereik. Senwes kyk met dankbaarheid terug op hierdie pad met die diepe besef dat die uitdagings vorentoe veel groter is as net die huidige graankrisis.

Hoe lyk landboubesighede in die somergraanstreek?

As ‘n mens die finansiële geskiedenis van die grootste landboubesighede in die Oostelike en Westelike somergraangebiede vergelyk, skets dit ‘n ernstige prentjie van ‘n bedryf wat homself in onstuimige waters bevind. Die besighede waarna verwys word, is Afgri, Senwes, NWK, Suidwes, VKB, OVK en GWK. Aansienlike laer omsette en kontantwinste het oor die laaste jare gerealiseer, met debiteure en korttermynlenings wat beide sedert 2003 met meer as 80% toegeneem het.

 ‘n Ontleding uit die geouditeerde jaarverslae vanaf 2003 tot 2005 finansiële jare van die gesamentlike posisie van genoemde instansies as ‘n groepering, toon die volgende tendense:

• Kontantwinste het in die laaste jaar met bykans 60% afgeneem – ‘n afname van R363,3 miljoen vir die groepering. Die vernaamste afnames was by OVK (R188 miljoen), Afgri (R141 miljoen), GWK (R44 miljoen) en Suidwes(R31 miljoen).
   
• Omsette het vanaf 2003 met bykans ‘n kwart gekrimp. Dit het vanaf R23 miljard met R5,6 miljard gedaal tot R17,4 miljard in 2005. Wesenlike afnames in omset het voorgekom by Suidwes (58%), Senwes (44%), VKB (27%) en NWK (24%).
   
• Debiteure-skuld het in die drie jaar met meer as 80% toegeneem. Dit het vanaf R3,6 miljard in 2003 toegeneem tot R5,4 miljard in 2004 en daarvandaan na R6,6 miljard in 2005. Die grootste toenames was by Afgri (R2,6 miljard), GWK (R232 miljoen), OVK (R137 miljoen) en Suidwes (R101 miljoen).
   
• Die afname in omsette vergeleke met ‘n toename in debiteure, kan dui op ‘n verswakking van kwaliteit as gevolg van agterstalligheid. Anders gestel, beteken die toename in debiteure vanuit die besigheid se perspektief, ‘n onproduktiewe belegging.
   
• Korttermynlenings het dieselfde tendens as debiteure-skuld getoon deur tussen 2003 en 2005 met 82% toe te neem – vanaf R2,9 miljard in 2003 na R5,2 miljard in 2005. Die grootste toenames het plaasgevind by Afgri (R2,3 miljard), Suidwes (R167 miljoen), OVK (R151 miljoen) en GWK (R62 miljoen). (Senwes se 2005 jaarverslag toon in die vyfjaar oorsig dat sy rentedraende skuld sedert 2001 met R1,5 miljard afgeneem het, wat die resultaat van sy herskikking en aktiewe balansstaat weergee.)
   
• Kapitaalbesteding is egter voortgesit, eers met ‘n afname van R58,4 miljoen (24%) waarna dit weer in 2005 toegeneem het met R91,5 miljoen – bykans 50%.
   
• Tussen 2003 en 2005 het die totale vergoedingsrekening vir die groepering as geheel met R21 miljoen (1,7%) verminder terwyl totale werkersgetalle met 5 257 (28%) verlaag het.
   
• Die ongunstige mark- en ekonomiese faktore gekoppel aan verlieseenhede, het landboubesighede genoodsaak om wesenlik uit sekere nie-kern besighede te onttrek. Die vernaamste disinvesterings was:
   
  • Afgri verkoop sy 50% belang in Earlybird aan Astral Foods en sluit 25 handelswinkels in die twaalf maande periode tot Augustus 2005. Ander disinvesterings het behels die verkoop van sy belang in Pioneer Voedsel, uittrede uit katoenbedrywe in Uganda en Swaziland en die sluiting van ‘n bone-aanleg op Delmas. Dit volg op sy uittrede uit die mieliemaalbedryf vyf jaar gelede.
     
  • Senwes verkoop sy nywerheids- en ander nie-kernbelange gedurende die afgelope vyf jaar, soos sy aandele in Pioneer Voedsel, Kolosus, Senvleis, Country Bird, Profert, Vaalharts Ruvoere, Senwes Finansiële Dienste, Manie Bosch Makelaars, Oliepers en Motorbedryf. Ses handelswinkels is aan OVK en een aan BKB verkoop omdat dit beter daar inpas, terwyl elf winkels gedurende die afgelope twee jaar gesluit is.
     
  • Suidwes het vyf jaar gelede gedisinvesteer uit sy vleisbedryf, Noord-Kaap Lewendehawe en in die jongste tyd uit sy mieliemeule, Westra en Groundnut International. Twee handelswinkels is pas gesluit en die besigheid van Africa Bearings and Transmission is ook in die jongste tyd gestaak.
     
  • NWK het sy Toyota-agentskap gestaak.
     
  • VKB het sy motorhandel in geheel afverkoop.

Wat is die impak van die huidige graankrisis sover vanjaar op Senwes se besigheid?

‘n Wesenlike afname in verkope van basiese insette (diesel, kunsmis en saad) en vernaamlik meganisasie heelwerktuie, word ervaar. Die landboumark bly bedruk en onseker en intensies om te plant bly steeds laag. Goedgekeurde kredietaansoeke by Senwes Finansiering verkeer tans op ‘n vlak van 48% vergeleke met ‘n normale jaar op dieselfde stadium.

Vergeleke met die eerste ses maande van die vorige finansiële jaar, het Senwes oor die afgelope ses maande ‘n volumeafname in dieselverkope van sowat 65% getoon. Senwes se twee grootste verskaffers van petroleumprodukte bevestig dat verkope in die Senwes-gebied tussen 7 miljoen liter en 11 miljoen liter laer as verlede jaar is.

‘n Gemiddelde afname van 41% het in kunsmisverkope plaasgevind. Gekorrelde kunsmisbestellings tot einde Oktober 2005 is 32% laer as die vorige jaar se werklike verkope. Hierdie tendens is in lyn met die terugvoer vanaf kunsmisverskaffers oor wat in die hele somersaaigebied aan die gang is. Volgens die bekende saadverskaffers blyk die tendens dat slegs tussen 30% en 40% van verlede seisoen se verkope gehaal sal word. In die Senwes-gebied was daar gedurende Oktober 2005 'n afname van 52% in trekkerverkope (alle fabrikate). Die kalenderjaar tot dusver toon verkope van 241 eenhede vergeleke met 635 eenhede die vorige jaar. Dit verteenwoordig 'n afname van 62% op die vorige jaar se verkope.

Bogenoemde afnames in handelsomsette het ‘n wesenlike impak op winsgewendheid vir die huidige finansiële jaar. Die laer intensies vir aanplantings dui dus ook op laer graanlewerings vir 2006. Dit sal dus weer in die volgende finansiële jaar ‘n negatiewe impak op winsgewendheid hê. Landboubesighede in die somersaaigebiede behoort almal ‘n soortgelyke effek te voel.

Senwes het oor die afgelope jare baie aandag gegee aan die herstrukturering van die Handel divisie. Was die sluiting van die winkels werklik nodig?

Hoewel die sluiting van bedryfspunte nie gewild is nie, is dit ekonomies regverdigbaar. ‘n Klomp faktore het oor tyd daartoe bygedra. Die belangrikste daarvan is dat infrastruktuur en die produkaanbod te wyd ontplooi was, wat meegebring het dat sommige bedryfspunte te naby aan mekaar geleë is en dit onwinsgewend gemaak het.

 Indien ons dit vergelyk met ander kettingwinkelgroepe en banke met taknetwerke, dan het daardie deel van die ekonomie lankal reeds soortgelyke stappe geneem. Die landboumark het oor tyd redelik gekrimp. Hektare is afgeskaal, boerderypraktyke en tegnologie het verbeter asook opbrengskoerse op graan. Aan die positiewe kant het kommunikasie en logistiek ook geweldige skuiwe gemaak sedert die aanvanklike vestiging van bedryfspunte, wat toeganklikheid baie verbeter het.

Wat behels Senwes se sakestrategie vir die toekoms?

1. Groei van die kernbesigheid
   Senwes se kernbesigheid fokus op geïntegreerde oplossings vir landbouprodusente se behoeftes aan insetverskaffing en marktoegang. Die skep van nuwe markte en die uitbreiding van die kernbesigheid word ten doel gestel. Generiese en/of geografiese uitbreidings word deurlopend ondersoek en benut. Dit sluit moontlike samewerkingsgeleenthede met ander rolspelers in die bedryf in. Innovering saam met graanafnemers word deurlopend gedoen ten einde relevansie en waardetoevoeging te verseker.
    
2. Diversifikasie
   Die groeistrategie word ondersteun deur te diversifiseer op twee fronte, naamlik binne die kernbesighede omdat kundigheid reeds daar gevestig is, asook na ander moontlike bedrywe. Anders as in die verlede, behoort diverse bedrywe oor ‘n ander risikoprofiel as dié van die kernbesigheid te beskik.

Hoe voel aandeelhouers oor Senwes se toekomspad?

Die groot stempersentasie en volstrekte meerderheidstem van aandeelhouers wat tydens Senwes se 2005 Algemene Jaarvergadering uitgebring is, bevestig aandeelhouers se goedkeuring dat Senwes nou ‘n toekoms van waardeskepping en waardeontsluiting moet betree. Aandeelhouers was vooraf goed en volledig ingelig. Bestuur en Direksie neem met genoë kennis van die ondersteuning.

Die insig wat aandeelhouers in dié proses toon, dui daarop dat Senwes binne die groter prentjie van landbou en die sosiopolitieke en ekonomiese arena, uitdagings ten beste moet benut om Senwes volhoubaar uit te bou tot die mees gerespekteerde landboubesigheid in Suidelike Afrika.

Hierdie strategie bevat soms stappe wat geneem moet word voordat die omgewing noodwendig die nodigheid daarvan waarneem en mag dan die onderwerp van kritiek wees. As deel van die waardeontsluiting het Senwes by twee geleenthede reeds van sy eie aandele teruggekoop teen ‘n premie op die markprys. Terwyl sommige aandeelhouers dit afgemaak het, was die aanbod geslaagd en het baie aandeelhouers dit aanvaar en hul waarde ontsluit. Sanlam het byvoorbeeld ook onlangs met só ‘n aksie gekom en dit het baie goeie publisiteit en komplimente gekry.

Hoekom is daar besluit op ‘n proses van waardeontsluiting?

Die antwoord op die vraag is redelik voor die hand liggend in die lig van die ondergenoemde verloop en omstandighede.

Eerstens is waardeontsluiting nie moontlik as winsgewendheid nie volhoubaar is nie. Dit is bereik. ‘n Aandeelhouer is nie veronderstel om sy belegging in aandele te behou indien dit ‘n swak belegging is, of indien dit nie behoorlike opbrengs oplewer nie. Behoorlike opbrengs beteken beide standhoudende dividende en ‘n goeie markprys. Die bestaan van aandeelhouersfondse in ‘n maatskappy is ‘n voorreg en nie ‘n reg nie.

‘n Landboumaatskappy wat steeds voortgaan om soos die koöperasie van ouds op te tree, ontneem sy aandeelhouers die voorreg van opbrengs en markwaarde. Die voormalige koöperasielid se reg om sy ledebelangefonds op ‘n stadium terug te kry (al is dit teen ‘n baie lae opbrengs), is omskep in ‘n aandeel wat hy moet verkoop indien hy sy belegging wil realiseer. Om suksesvol te kan verkoop, moet daar besigheidsprestasie wees, gekoppel aan ‘n effektiewe mark vir sy aandeel.

Beheermeganismes en goeie aandeleverhandeling teen goeie pryse is teenstrydighede. Beheermeganismes veroorsaak sulke groot diskonto’s op die aandeleprys dat dit in enige terme onaanvaarbaar is. Die bedrae wat vasgevang sit in die verskille tussen batewaarde en verhandelingswaarde, is belaglik groot. Die verantwoordelikheid om die leiding te neem in die aanspreek hiervan, lê vierkantig op die skouers van Bestuur en Direksie en die taak moet gekwyt word.

Die ophoop van kontant skep ruimte vir ‘n lui balansstaat en ‘n geriefsone vir bestuur. Dit kan net aanleiding gee tot onproduktiewe bates en die misbruik van aandeelhouersfondse om tye van swak prestasie mee te stut. Sodra die maatskappy in nood verkeer, hoef Bestuur nie te innoveer nie, maar kan bloot aandeelhouers se fondse teen die probleem aanwend. Baie kontant en ‘n lui balansstaat word gewoonlik die teiken vir ‘n oorname om later deur die nuwe aandeelhouers gestroop te word. Die voordele kom eerder die huidige aandeelhouers toe.

Die uitleen van aandeelhouersfondse op produksiekrediet aan produsente is ‘n direkte vorm van waardevernietiging vir al die aandeelhouers. Aandeelhouersfondse dra die hoogste risiko en moet die grootste opbrengs geniet. Vir die maatskappy is dit dus die duurste vorm van kapitaal en opbrengs op debiteure kan nooit die verwagting op aandeelhouersfondse bevredig nie. Senwes, soos sommige ander landboumaatskappye ook, het intussen ander aandeelhouers bygekry, naamlik die beleggerspubliek asook produsente wat lank reeds afgetree het en nie meer boer nie. Dit is dus ‘n kritiese vraag oor hoekom hul fondse gereserveerd moet bly om produsente te befonds en ‘n moontlike geriefsone vir Bestuur te bied.

‘n Maatskappy moet finansieel gerat wees, van alle onproduktiewe bates ontslae raak en kontantsurplusse wat nie gou herbelê kan word teen ‘n hoër opbrengs as die koste van kapitaal nie, aan sy aandeelhouers uitkeer in die vorm van dividende. Daardie aandeel sal baie beter presteer as die een wat kontant oppot en dit op besigheidsrisiko plaas.

‘n Produsente-aandeelhouer van ‘n landboumaatskappy wat wil aftree en waarvan sy aandele dan teen nominale waarde teruggekoop word, of teen ‘n onderdrukte markprys verkoop moet word, is van sy ledebelangefondse ontneem. Die nodigheid van die omgekeerde situasie is dus krities belangrik. Waardeontsluiting is ‘n aandeelhouer se reg wat nie van hom weerhou mag word nie.

Die sukses van die proses wat Senwes gedurende die laaste vier jaar gevolg het en steeds voortsit, het aanleiding gegee dat die aandeleprys vanaf sy laagtepunt van 7 sent in 1999, gestyg het tot by die vlak rondom R2 waarteen dit tans verhandel. Daar is steeds baie ruimte vir verdere verbetering. Aandeelhouers is ingenome daarmee en het dit bevestig tydens die jongste Algemene Jaarvergadering met hul oorweldige ondersteuning.

 FOTO

Kliek op die foto om ‘n hoër resolusie weergawe te sien.

Mnr Johan Dique